ความยุติ-ธรรมใต้ภูเขาน้ำแข็ง: เศรษฐศาสตร์การเมืองว่าด้วย การสร้างนิติรัฐนิติธรรมในสังคมไทย

สำหรับคนไทยจำนวนมาก ‘ระบบยุติธรรม’ ไม่ใช่ระบบที่สามารถยุติข้อพิพาทและลงโทษผู้กระทำผิดด้วยความเป็นธรรม แต่กลับเป็นระบบ ‘ยุติ-ธรรม’ ที่ยุติความเป็นธรรมลงเสียเอง

สังคมไทยตกผลึกร่วมกันว่าระบบยุติธรรมไทยมีปัญหาใหญ่อยู่ 5 ด้าน ตั้งแต่โทษอาญาเฟ้อ การใช้โทษจำคุกล้นเกิน ความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมของประชาชน ความไร้ประสิทธิภาพ และคอร์รัปชัน ตลอดกว่าสองทศวรรษของการปฏิรูป เราเชื่อกันว่าการแก้ไขกฎหมายและการร่างกฎหมายใหม่จะนำมาซึ่งระบบที่ยุติธรรมกว่าเดิม

แต่ปัญหาเหล่านี้เป็นเพียง ‘ยอดภูเขาน้ำแข็ง’ เท่านั้น ข้อเสนอเชิงเทคนิคกฎหมาย แม้จำเป็นแต่ก็ไม่สามารถปฏิรูปกระบวนยุติธรรมได้จริง ในหลายครั้งเมื่อข้อเสนอเหล่านี้พุ่งชนกับ ‘ใต้ภูเขาน้ำแข็ง’ ของกระบวนการยุติธรรมไทย ผลลัพธ์ที่ได้กลับแย่ลง

ทำไมกฎหมายที่ดีจึงไม่เพียงพอต่อการปฏิรูปกระบวนการยุติธรรม?
และทำไมผู้หวังดีต่อกระบวนการยุติธรรมจึงต่อต้านการเปลี่ยนแปลง?

ชวนผู้อ่านสำรวจ ‘ภูเขาน้ำแข็ง’ ของระบบ ‘ยุติ-ธรรม’ ผ่านแว่นตาเศรษฐศาสตร์สถาบัน ทำความเข้าใจปัจจัยที่เป็นลายลักษณ์อักษรอย่างกฎหมายและระเบียบการบริหารงานภาครัฐ และปัจจัยที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร อย่างแนวปฏิบัติ บรรทัดฐานทางสังคม คุณค่า วัฒนธรรม และจารีต เพื่อเริ่มต้นหาคำตอบในการสร้างนิติรัฐนิติธรรมขึ้นในสังคมไทย